Cristo da Agonía de A Cañiza. 2º domingo do mes de xullo

Malia ser a máis recente das parroquias que constitúen o Término Municipal, si temos en conta o seu ano fundacional, A Cañiza é hoxe en día a máis importante das 9 que constitúen a localidade, por residir nela a capitalidad do municipio, por concentrarse na mesma a maior parte dos servizos administrativos e por ser a que máis poboación acolle malia ser a máis pequena en extensión. Con todo e como xa se comentou, a historia deste lugar remóntanos case 250 anos atrás.

 Os primeiros pobladores desta parroquia eran oriundos das inmediaciones, specialmente de Valeixe. Empezaron a poboar a zona, concretamente o barrio que hoxe se coñece como A Calzada, para atender mellor e máis de cerca o cultivo dos seus terreos. Aos primeiros moradores seguiríanlles outros, porque cada vez eran máis os veciños que desexaban permanecer preto dos seus bens e os seus campos e así comezaron a construír as súas propias habitacións ás que seguiron mellores edificaciones. O nome “Cañizas” que se lle deu á parroquia, explica fielmente cal foi a súa orixe. A zona empezou a poboarse cunhas casetas ou chozas feitas de ramas de árbores entretejidas e cubertas de pallas ás que a xente do país chamáballes Cañizas e Cañizos, para que os labradores puidesen guarecerse da choiva. Tamén eran coñecidos entón os cañizos co nome de hórreos.

 Máis tarde iniciaríanse tamén as obras de construción do chamado Camiño Real das cidades de Tuy e Vigo para Castilla, obra que lle daría o impulso definitivo a esta parroquia. A elección do trazado por estas terras tivo moito que ver coas boas condicións do chan. Neste caso Valeixe quedou relegada por ter unha estrutura orográfica máis complicada para o acondicionamiento da calzada. Por esta travesía fóronse levantando numerosas edificaciones. Era coñecida como rúa Principal e contaba ademais cunha parada de postas para abrevadero de cabalos no lugar que hoxe coñecemos como Fonte dos Dous Caños, abrevadero que mandou construír o Alcalde Francisco Vidal de Olivares, avogado de profesión e que sufragou con cargo aos seus fondos particulares. A construción desta obra case lle valeu a vida porque algúns veciños non querían ceder o uso do auga sobrante e regaláronlle ao Alcalde cinco lampreas. Tal foi a sorpresa do regidor ante o agasallo que lle deu que desconfiar. Mandounas preparar e deullas aos seus cans os cales morreron no acto. Esta parte da historia da Cañiza quedará no anecdotario porque non se pode confirmar pero si relatáronnolo os seus herdeiros como parte da súa historia familiar.

Nun principio, o lugar da Cañiza pertencía á parroquia de Stª. Cristina de Valeixe, que non Concello de Valeixe, como tende a confundirse aínda hoxe en día. Pero o 9 de xullo de 1.790, o Señor Bispo de Tuy, D. Domingo Fernández Angulo convertería o barrio “as Canizas” en anejo de Santa Cristina por así solicitalo en reiteradas ocasións os lugareños desta barriada debido, entre outros motivos, á gran distancia que a diario tiñan que percorrer ata o templo parroquial. A Igrexa atopábase situada en Valeixe, ou o que é o mesmo a 9 quilómetros por un malo e ?fragoso? camiño. Pouco despois comezarían a construír unha ermida no terreo que hoxe ocupa a Praza Maior da vila, dedicada ao Doce Nome de Jesús e a Stª. Teresa. O 28 de xullo de 1790 celebraríase o primeiro bautismo e o primeiro casamento o 5 de setembro, tamén dese mesmo ano. Con todo os enterros seguiríanse celebrando en Valeixe, ata que tivo lugar a total desmembración.

A poboación da Vila cada vez aumentaba máis e desexando os seus veciños separarse enteramente da matriz e pedir a autonomía parroquial ante o Ordinario Eclesiástico de Tuy, fixérono nun xuízo contencioso, gañándoa nun rifar litixio. Conseguiron a sentenza o 25 de febreiro de 1.815. Debido aos cambios políticos tan significativos que estaba vivindo o País, A Cañiza tivo varios curas ecónomos e tería que esperar ata abril ou maio de 1844 para contar co seu primeiro Abad Párroco que se chamaba Don Benito María Sarmiento.

Será a finais do século XVIII e principios do XIX cando A Cañiza alcance o seu maior apoxeo. Nesta época ademais de aumentar a súa vecindario nunha proporción desmesurada, trasladouse alí a Xustiza das Achas coa súa Audiencia e converteuse na cabeza e capital de Jurisdicción e Partido, tomando desde entón a denominación de Vila. No ano 1815 era gobernada a Vila por un Xuíz Ordinario coa súa Audiencia. Ata o ano 1820 A Cañiza non se constituiría como Concello co seu correspondente Alcalde, por iso e ata a data era gobernada por Xuíz.

En setembro do 2002 A Cañiza celebrou o Centenario da construción do seu Templo Parroquial.

En 1856 iniciáronse as obras de construción da actual Igrexa parroquial, obras que durarían 28 anos. Estas obras comezáronse tamén sendo Alcalde Don Francisco Vidal de Olivares, que de novo aportou o seu patrimonio para a construción. Esta tardanza debeuse en gran parte á falta de financiamento. As obras da estrutura principal finalizarían no ano 1884 e o campanario, obra do prestixioso canteiro D. Xosé Martínez Cabrita, natural de Petán, rematouse no ano 1902, despois de que se derrubase a torre orixinal.

Fai doce anos a parroquia da Cañiza celebrou o centenario da súa Igrexa e conmemorouse coa peregrinación da Patroa Santa Teresa de Jesús ao Santuario de Ntrª. Srª. da Franqueira o 8 de setembro coincidindo coa festividad da Romaría de Verán desta Virxe. En setembro de 2002, facía 39 anos que a imaxe de Stª. Teresa non peregrinaba ata o santuario mariano. Concretamente o 21 de xullo do ano 1963 foi a última vez que subiu ata este emprazamento, con ocasión da coronación canónica da venerada imaxe da Virxe da Franqueira por Frei José López Ortiz. Naquela data a Imaxe de Stª. Teresa, como Patroa da vila da Cañiza, acompañada da Corporación Municipal e das xentes da localidade, foi a encargada de entregar o bastón de mando de Alcaldesa honoraria á Virxe da Franqueira, quen recibiu este nomeamento o 31 de maio de 1957.